Mayar da martani ga karkatacciyar fahimtar Tilde, da fayyace gaskiya
Nuwamba 23, 2025
Daga SHU’AIBU LEMAN
Makalarsa Dr Aliyu Tilde mai taken ‘Genocide Nomenclature in Nigeria (Sunan Kisan Kisa a Najeriya)’ na ƙoƙarin sake fasalta tarihin Najeriya tare da rage girman irin azabar da al’ummomin Kirista suka sha a kasar nan. Hujojin da ya gabatar sun ta’allaka ne kan zaɓaɓɓen tunani, barin muhimman abubuwa da kuma zarge-zarge marasa tushe da ke rushewa tun daga ƙaramin bincike.
Rigimar Najeriya tana da sarkakiya, tana da matakai da yawa, kuma ta addabi sassa daban-daban. Amma wannan ba hujja ba ce ta goge tsari ko alamu na hare-haren da suka yi niyya kan kowace al’umma. Muhimmin jigon Tilde—wato cewa kokawar Kiristoci kan cin zarafi ƙirƙirar yammacin duniya ce—ba ta taɓa jurewa bayanan tarihi na gaskiya da aka tarawa tsawon shekaru ba, tun kafin duk wani shugaban ƙasashen waje ya yi magana kan lamarin Najeriya.
Ba gaskiya ba ne cewa hankalin kasashen waje kan kisan Kiristoci ya taso ne kawai bayan wasu sabbin jayayyar siyasar duniya. Tun kafin haka, Bishop-bishop na Najeriya, kungiyoyin farar hula, gwamnatocin jihohi da kafafen yaɗa labarai na cikin gida sun jima suna ɗaga ƙararrawa kan wannan matsala.
Ikirarin cewa “Intanet na ɓoye wahalar Musulmi amma tana faɗaɗa ta Kirista (Internet hides Muslim suffering but spreads it to Christians)” ba daidai ba ne kuma abin takaici ne. Kafofin labarai na Najeriya da na duniya sun yi rubuce-rubuce sosai kan hare-hare kan Musulmi, musamman a Arewa maso Gabas inda Boko Haram da ISWAP suka raunata daruruwan iyalai Musulmi.
Tarihi da aka karkata, labaran gefe guda
Tilde ya lissafa rikice-rikicen tarihi daga shekarun 1980 zuwa 2017 yana kiran su gaba ɗaya a matsayin kisan Musulmi da Kiristoci suka yi musu tsaf. Wannan ba gaskiya ba ne. Yawancin waɗannan rikice-rikice sun kasance na ramuwar gayya ne, tare da asarar rayuka daga ɓangarori biyu da kuma rikicin kabilanci mai zurfi. Babu wani masani mai muhimmanci da ke kiran waɗannan lamurra na gefe guda.
Ikirarin cewa an “ɓoye (hidden)” wadannan abubuwa daga duniya ma karya ne. Rikice-rikicen Kafanchan, Zangon Kataf, Tafawa Balewa, Yelwa da na filin Plateau an yi rubuce-rubuce masu yawa a kai tun farko, an kuma gudanar da bincike ta kwamitocin jihar da na ƙasa.
Ginin hujjar Tilde ya ta’allaka ne wajen fentin Kiristoci a matsayin masu kai hari, Musulmi kuma a matsayin waɗanda ake zalunta. Wannan hangen bai yi la’akari da hujjojin da ke nuna irin asarar rayuka da al’ummomin Kirista suka sha a dukkan rikice-rikicen da ya ambata ba.
Fiye da haka, ya gaza ambaton yadda hare-hare na niyya kan ƙauyukan Kirista, firistoci, coci-coci da manoma suka yi ƙamari cikin shekaru goma da suka wuce—hare-haren da hukumomin tsaro na Najeriya kansu suka tabbatar.
Batun zaluntar jama’a da rahoton kafafen yada labarai
Wadannan hare-haren ba kirarin kungiyoyin kasashen waje ba ne ko ƙirƙirar “evangelical propaganda (dabarun wa’azi na addini)” . Su ne abubuwan da ‘yan Najeriya ke fuskanta kai tsaye, waɗanda shaida, sunaye da makabartun su ke nuna a bayyane—ba tare da dogaro da wata cibiyar kasashen waje ba.
Gwamnatin Najeriya—karkashin shugabannin Musulmi da Kirista—ta jima tana tabbatar da cewa al’ummomin Kirista a wasu yankuna na fuskantar hare-hare masu tsanani, na kai tsaye kuma a lokuta da dama na haɗin gwiwa daga kungiyoyin makamai.
Har ma shugabannin Arewa Musulmi, ciki har da gwamnoni da sarakuna, sun yi Allah-wadai da wasu hare-haren kan Kiristoci, sun bayyana su a matsayin hare-haren da aka yi niyya, tare da kira ga ƙarin kariya ga ƙananan al’ummomi.
Ikirarin Tilde cewa kafofin labarai suna ɓoye musulinci ta hanyar amfani da kalmomin “locals (mutanen gari)” ko “villagers (mazauna ƙauye)” ya kauce wa yadda aikin jarida ke gudana. Sau da yawa ba a fitar da sunayen addini sai bayan tabbatar da su ko don kauce wa tada hankali.
A gefe guda kuma, idan an bayyana addinin wanda aka kai wa hari, yakan kasance ne saboda masu kai harin kansu sun yi niyya a kan addinin—abin da Tilde ya yi watsi da shi.
Kira ga gaskiya da daidaito
Masani mai gaskiya dole ne ya bambanta tsakanin tashin hankali na laifi, na siyasa da kuma wanda ya fito fili na addini. Tilde ya haɗa duk wadannan nau’o’i cikin zambar koke-koke guda da ke zargin Kiristoci da haddasa yadda duniya ke kallon Najeriya.
Ikirarin sa cewa Kiristoci “suna kuka sosai (cry a lot)” amma Musulmi “sun bar komai ga Allah (leave everything to God)” wani rage darajar azabar da jama’a ke fuskanta ne. Ba kuka ba ne idan al’umma suna rubuta hare-haren da aka kai musu, suna neman adalci ko suna kiran gwamnati ta ɗauki mataki.
Haka kuma ba gaskiya ba ne cewa kungiyoyin yammacin duniya sun fifita azabar Kiristoci. Rubuce-rubucen duniya cikin shekara 15 da suka wuce sun fi karkata kan Musulman da Boko Haram, ISWAP da wasu matakan tsaro suka cutar.
Abin da ya jawo hankalin kasashen duniya kan azabar Kiristoci ba propaganda (dabarun wa’azi) ba ce, illa tsari: rushewar ƙauyuka Kiristoci, garkuwa da limaman coci, da kuma hare-haren coci-coci na kai tsaye.
Wadannan gaskiya suna nan ko mene ne siyasar Amurka ko wane ne shugaban wata kasa. Abubuwan da ‘yan Najeriya kansu suka gani, suka sha baƙin ciki da kuma yi wa hujja ne.
Labarin Tilde ba ya kawo waraka ko fahimta. Yana ƙara rura wutar gaba ta hanyar rage wa rikicin kasa daraja zuwa gasar “waye ya fi zaluntar juna (who oppresses more)” , tare da musanta azabar da miliyoyin mutane suka sha.
Najeriya na bukatar gaskiya, daidaito da tausayi wajen tattaunawa kan rikice-rikicenta—ba tsarin da ke goge hujjojin da suka tabbata ba. Gane azabar Kiristoci ba rage ta Musulmi ba ce; tabbatar da mutuncin kowa ne da kiran adalci ga kowa.
Leman tsohon Sakataren ƙasa na Kungiyar ‘Yan Jarida ta Najeriya (NUJ) ne